Velayet Hukuku

Evlilik birliği içerisinde doğan fakat sonradan evliliğin sonlandırılmasıyla veya evlilik birliği dışında doğan çocukların velayetlerinin anne veya babanın hangisine verilecekleri, bu hususta hangi durumların göz önünde tutulacağı çok önemlidir. Bu karar verilirken hakim mutlaka çocuğun üstün yararına göre velayetin kimde olacağı kararını vermektedir. Bu makalede bu konu hakkında bilgi aktarımı yapmak amaçlanmıştır.

Türk Hukuku’nda evlilik birliği içinde velayet ana ve babanın ortak kullanımındadır ancak boşanma söz konusu olduğunda velayet ana veya babaya verilir. Evliliğin butlan olması ile birlikte bu butlan evlilik içerisinde doğan çocuklar evlilik birliği içerisinde doğmuş sayılır ve butlan kararıyla birlikte velayetleri ana veya babaya hakimin takdir yetkisiyle velayet verilir. Evlilik dışı doğan çocuğun hakim kararıyla babayla soybağı kurulmuş olsa dahi velayet sahibi annedir. Ana ve babadan birinin ölmesi halinde velayet sağ kalan tarafa verilir. TMK Madde 336 f. 3’ te bu husus hükme alınmıştır.

Ana veya babanın gaipliğine karar verilmesi hususunda da gaiplikten sonra ölüm ile aynı hukuki sonuçları doğurur ve velayet sağ kalana aittir.

Boşanma davasında boşanma kararı verilirken tarafların ergin olmayan çocuklarının bulunması halinde velayeti hakkında da bir karar verilmesi gerekmektedir. Karar verilmesine rağmen çocukların velayeti hususunda bir düzenleme yapılmaması usul ve yasaya aykırıdır.

Velayet ortak verilebileceği gibi eşlerden birine de verilebilir. Bu durumdaki ayrım çocuğun üstün yararı gözetilerek kararlaştırılır.

Evlilik birliğinin boşanma ile sonuçlanması halinde ortak velayet asıl olmakla birlikte, velayetin eşlerden birine verilmesi durumu istisna olandır. Ortak velayet zorunluluk değildir eşlerin bu husustaki gönüllüğüne bağlıdır. Çekişmeli boşanma davalarında özellikle sorun çıkabileceği gözetildiğinde ortak velayetin istenmediği ve velayetin taraflardan birine verilmesi istemi aile mahkemesine açıklanmalıdır.

Ortak velayette gözetilen en önemli etken çocuğun üstün yararıdır. Somut olaya göre bazı durumlarda ortak velayet çocuğun üstün yararına aykırılık teşkil edebilir. Aile mahkemesinin ortak velayet istemine olumsuz karar vermesi durumunda ortak velayetin çocuğun üstün yararına aykırı olması sebeplerini açıklamak zorundadır. Tarafların ortak velayet tercihi hakimi bağlamaz bu konuda çocuğun üstün yararının olumsuz etkileneceğine ilişkin olumsuz bir durum söz konusu ise taraflar istese dahi ortak velayet kararı vermek zorunda değildir.

İdrak edebilme yeteneğine erişmiş olan ama ergin olmayan çocuk söz konusu olduğunda ortak velayet istemi için bu çocuğun hakim veya uzman tarafından dinlenmesi suretiyle görüşü alınmalıdır. Çocuğun beyanları üstün yararını olumsuz etkilemeyecek ise dikkate alınarak ortak velayet kararı verilebilir.

Ortak velayet konusunda daha önceden karar verilmiş olmasına karşılık sürekli olarak bu hususta sorun çıkması durumunda aile mahkemesinden ortak velayetin sonlandırılması her zaman istenebilir. Velayet hakkı anne ve babaya tanınmış bir hak olması sebebiyle hiç kimseye geçmez.

İnceleme sonucunda çocuğun ortak velayetle bakılması kararının çocuğun üstün yararına aykırı olacağının anlaşıldığı hallerde velayet ana veya babaya verilebilir. TMK madde 348 hükmünde belirtilen nedenlerin oluşması halinde velayet ana veya babaya verilmeksizin üçüncü bir kişi veya kuruma da verilebilir.

Velayet, kısıtlanan ana veya babaya verilemez. Bu olasılığın bulunduğu durumlarda hakim çocuğun üstün yararını gözeterek vasi atar veya kısıtlı olmayan eşe velayeti verebilir.

Uygulamada 0-3 yaş grubundaki çocukların anne bakımı ve şefkatine yüksek ihtiyaç duyması nedeniyle diğer koşullar çok fazla göz önünde tutulmadan annenin çocuk için tehlike arz eden bir durumu bulunmadığı müddetçe velayeti anneye verilir.

Çocuğun 3-6 yaş aralığında olması durumunda da velayetin anneye değil babaya verilmesi istisnai bir durumdur. Annenin yaşam koşullarının çocuğun sağlığını etkileyecek düzeyde olması, annenin çocuğa bakmaya yeterli derecede sağlığının yerinde olmaması veya annenin akıl sağlığının yerinde olmaması olması gibi çocuğun hayatını olumsuz yönde etkileyecek veya tehlikeye sokacak durumun varlığı gibi sebepler istisna nedeni olarak görülebilir.

Çocuğun 6-12 yaş aralığında olmasında ne kadar anne şefkati dikkate alınsa da bu yaş aralığında çocuğa sağlanabilecek imkanlarla birlikte eşlerden hangisinin çocuğa daha iyi maddi ve manevi imkanlar sağlayabileceği, hangisinin eğitimine daha katkı sağlayabileceği gibi çocuğun yararını koruyan durumlar göz önüne alınarak hakimin takdiryetkisine göre velayet ana veya babaya verilir. Bu yaş grubundaki çocukların velayeti konusunda çocuğun görüşlerinin alınması da belirleyici unsurlardan birisidir.

Eşlerin boşanması sonucunda velayet kararının kesinleşmesinden sonra velayetin verildiği tarafın ölmesiyle çocuğun velayeti açıkta kalır. Bu durumda velayet kendiliğinden sağ kalan eşe geçmez. Eski eşin ölmesi halinde sağ kalan eş velayet davası açarak velayetin kendisine geçmesini talep eder. Ancak evlilik birliği devam ederken eşlerden birinin ölmesi durumunda davaya gerek olmaksızın velayet sağ kalan eşe geçer.

Velayeti alan eşin karar kesinleştikten sonra ölmesi durumunda aile mahkemesi tarafından inceleme yapılarak velayetin sağ olan eşe verilmesinin çocuğun yararına olduğu anlaşılırsa velayet sağ kalan eşe verilir. Eğer velayetin sağ kalan eşe verilmesi sakıncalı olarak belirlenir ise bu durumda çocuğa vasi atanması için vesayet makamına ihtarda bulunulur.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2016/10029 Esas, 2016/10849 Karar, 02.06.2016 Tarih; “Evlilik birliği devam ederken eşlerden birinin ölümü halinde velayet sağ kalan eşe geçer. Boşanma kararıyla velayet kendisine verilen tarafın ölümü halinde velayet sağ kalan ebeveyne kendiliğinden geçmez. Velayet sahibi baba öldüğüne göre çocuk yasal temsilden yoksun haldedir. Bu durumda, davada çocuğu temsil etmek, hak ve menfaatlerini korumak için çocuğa temsilci atanması gereklidir. O halde, çocuğun haklarının gözetilip korunması ve temsili için çocuğa kayyım tayini için ihtarda bulunup, atanan kayyımın davaya dahil edilmesi, gösterdiği takdirde delilleri toplanıp, tüm deliller birlikte değerlendirilerek sonucu uyarınca karar verilmesi gerekmektedir.”

Eşlerden biri hakkında gaiplik kararı çıkması durumunda eş ölmüş gibi velayet hükümleri uygulanır.

Velayetin değiştirilmesi için belli koşulların varlığın oluşması halinde velayetin değiştirilmesi davası açılabilir. Bunun için velayetin verilmesinden sonra velayeti alan tarafın koşullarının değişmesi veya velayeti gerektiği şekilde kullanamayarak çocuğun bundan olumsuz etkilenmesi durumunda velayetin değiştirilmesi davası açılarak hakimin incelemesiyle velayet değiştirilebilir. Anne veya babanın başka kişilerle evlenmesi velayetin değiştirilmesi için direkt olarak haklı sebep oluşturmaz. Bu evlilik sebebiyle çocuğun olumsuz etkilendiğinin veya anne veya babanın evlendiği kişiden şiddet veyahut başka kötü bir fiil gördüğünün kanıtlanması üzerine bu husus hakimebildirilerek incelemesi yapılır ve çocuğun üstün yararının olumsuz etkilendiği anlaşılırsa velayette değişiklik yapılmasına hakim karar verebilir.

Velayetin kaldırılmasında ise ana ve babanın velayetin gereğini yerine getirmemesi, sağlığının bozulması veya sürekli olarak başka yerde bulunması ve yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi sebebiyle hakim velayetin kaldırılmasına karar verebilir. Anne ve babanın aynı anda velayetinin kaldırılması durumunda çocuk için vasi ataması yapılır. Velayetin kaldırılmış olması anne ve babanın yükümlülüklerinin sona ermesi anlamına gelmemekle birlikte çocukların eğitim ve bakım giderlerini karşılama yükümlülükleri devam eder. Bunları karşılamak için yeterli imkanlarının olmadığını ispat etmeleri halinde bu giderleri devlet karşılar.